In Nederland kan een verdachte niet twee keer voor hetzelfde feit worden vervolgd. Dit verbod wordt in het Latijn het ‘Ne bis in idem’ beginsel genoemd en verbiedt een dubbele vervolging op basis van dezelfde feitelijke omstandigheden. Begrijpelijk natuurlijk, want hoe oneerlijk zou het zijn als een verdachte twee keer (of vaker) gestraft zou kunnen worden voor dezelfde feiten. Maar wat wordt dan verstaan onder dezelfde feitelijke omstandigheden? En wat gebeurt er als dit rechtsbeginsel wordt overtreden? Hoe geven we in Nederland invulling aan het verbod op dubbele vervolging voor hetzelfde feit?
In deze blog staat het ‘Ne bis in idem’ beginsel centraal. Om hier een duidelijk beeld van te geven zal hier eerst een juridisch kader van worden geschetst en daarna bespreek ik een arrest van de Hoge Raad om een beter beeld te schetsen bij dit juridisch kader.
Juridisch kader
Het verbod op dubbele vervolging voor hetzelfde feit is vastgelegd in Artikel 68 Wetboek van Strafrecht (hierna: Sr). Het is dus niet mogelijk om een verdachte te veroordelen voor een feit waarvoor hij al eerder is veroordeeld, is vrijgesproken of is ontslagen van rechtsvervolging. Daarnaast is het niet mogelijk om vervolgd te worden voor een feit waar al eerder een uitgevoerde strafbeschikking tegenover heeft gestaan. Dit sluit niet uit dat de verdachte niet opnieuw veroordeeld kan worden voor een soortgelijk feit als waarvoor hij eerder veroordeeld is. Het ‘ne bis in idem’ beginsel heeft dus geen betrekking op een recidiverende verdachte. Verder ziet het ‘ne bis in idem’ beginsel alleen op beslissingen over het feit. Een onjuiste dagvaarding of een rechter die zichzelf onbevoegd verklaard sluit dus niet uit dat de verdacht opnieuw vervolgt kan worden. Wat zijn dan uiteindelijk de gevolgen als geconstateerd wordt dat voor de tweede keer voor hetzelfde feit wordt vervolgt? Dit resulteert doorgaans in het niet ontvankelijk verklaren van het Openbaar Ministerie door de rechter.
Casus en uitspraak gerechtshof
Nu u een beter inzicht hebt gekregen in het ‘Ne bis in idem’ beginsel, zal ik dit rechtsbeginsel concretiseren door een uitspraak van de Hoge Raad met u te bespreken. Voordat de uitspraak van de Hoge Raad toegelicht kan worden is het verstandig om te kijken naar de uitspraak van het gerechtshof. Daarom zal ik de casus en daarna de uitspraak van het gerechtshof eerst toelichten.
In deze zaak wordt de verdachte door zijn medeverdachte verleid om drugs te vervoeren in zijn auto. De verdachte laadt samen met de medeverdachte vijf pakketten drugs in de auto van de verdachte. In de auto van verdachte zit een geheime opbergruimte die het gemakkelijk maakt om de drugs te vervoeren. Tijdens het vervoeren van deze pakketten wordt verdachte aangehouden in de buurt van Amsterdam. Hij is met zijn echtgenote onderweg van Amsterdam naar Utrecht over de A2 waar hij wordt aangehouden. Tijdens het doorzoeken van het de auto wordt 5 kilogram cocaïne aangetroffen in de verborgen ruimte.
Vervolgens wordt verdachte op 25 juli 2018 veroordeeld voor voorbereidingshandelingen van het opzettelijk vervoeren van cocaïne. De verdachte wordt hier voor veroordeeld aangezien hij een auto voorhanden heeft waar een verborgen ruimte is ingebouwd.
In een tweede zaak wordt verdachte tenlastegelegd dat hij vijf kilogram cocaïne opzettelijk heeft vervoerd althans aanwezig heeft gehad in zijn auto. De advocaat van de verdachte voert vervolgens het verweer dat verdachte al eerder voor hetzelfde feit is vervolgd en veroordeeld. De verdachte is immers op 25 juli 2018 veroordeeld voor het treffen van voorbereidingshandelingen voor het opzettelijk vervoeren van cocaïne, ofwel het voorhanden hebben van een auto voorzien van een ingebouwde verborgen ruimte. Om die reden verzoekt de advocaat van verdachte dat op grond van artikel 68 Sr het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk verklaart dient te worden. Het oordeel van het hof hierover is dat ondanks dat de misdrijven plaatsvinden op hetzelfde moment en op dezelfde plaats, het verschil tussen de gedragingen dusdanig groot is, dat er niet gesproken kan worden van hetzelfde feit. Het feit dat beide tenlasteleggingen zien op de cocaïne die is aangetroffen in dezelfde auto, waar het ook bij de voorbereidingshandelingen om ging, maakt nog niet dat er sprake is van dezelfde gedragingen. Het hof verwerpt daarom het verweer van de advocaat van de verdachte.
Hoge Raad
Tegen deze uitspraak gaat de verdachte in cassatie bij de Hoge Raad. De verdachte verzet zich tegen het oordeel dat het Openbaar Ministerie ontvankelijk is in de vervolging. De verdachte brengt hier nogmaals tegenin dat hij voor hetzelfde feit al eerder is veroordeeld. Bij de beoordeling of er sprake is van ‘hetzelfde feit’ moet de in beide tenlasteleggingen omschreven verwijten worden vergeleken. Er kan dan worden vastgesteld of er sprake is van ‘hetzelfde feit’ naar de hand van de juridische aard van de feiten (verschillen de strafbare feiten dusdanig van elkaar?) en de gedraging van de verdachte (verschillen de gedragingen in de tenlasteleggingen dusdanig van elkaar?).
In de eerste tenlastelegging wordt toegesneden op een verzameling van feiten waarbij de verdachte reed in een auto waar vervolgens in die auto een verborgen ruimte werd aangetroffen met daarin vijf kilogram cocaïne. In de tweede tenlastelegging gaat het om het feit dat de verdachte een auto met een ingebouwde verborgen ruimte voorhanden had, waarvan verdachte wist dat deze bestemd was voor het vervoer van de in de verborgen ruimte aangetroffen 5 kilogram cocaïne. Zoals u hierboven heeft gelezen was het hof van oordeel dat er in deze tenlasteleggingen geen sprake is van een aanzienlijk verschil in de juridische aard van de feiten. Tevens oordeelde het hof dat, hoewel er sprake is van eenzelfde tijd en plaats van de delicten, er een dusdanig groot verschil bestaat de aard van de gedragingen, dat niet gesproken kan worden van ‘hetzelfde feit’.
De Hoge Raad kan zich daarentegen niet vinden in deze beslissing. Volgens de Hoge Raad zijn beide tenlasteleggingen gericht op één en op dezelfde tijd en plaats afspelende verzameling van feiten. De tenlastegelegde gedragingen zien in hun kern op dezelfde feiten en om die reden kan in dit specifieke geval niet worden gezegd dat de aard en de kennelijke strekking van de gedragingen zodanig verschillen. Omdat de feiten en gedragingen dusdanig op elkaar lijken wordt door de Hoge Raad dan ook geconcludeerd dat sprake is van ‘hetzelfde feit’ als bedoeld in artikel 68 Sr. De Hoge Raad is daarom van mening dat verdachte terecht in cassatie is gegaan en vernietigd de uitspraak van het hof.
Conclusie
Uit het hierboven uitgewerkte arrest blijkt dat rechtsbeginselen in Nederland zwaar meewegen in de beoordeling van strafrechtelijke feiten. Ondanks dat de verdachte is aangehouden voor een zwaar drugsfeit, gelden de rechtsbeginselen zwaarder dan de veroordeling van de verdachte. Veel verdachten zijn daarentegen niet altijd op de hoogte van deze zwaarwegende rechtsbeginselen. Een duidelijk advies van een advocaat die het inzicht op deze rechtsbeginselen wel bezit is daarom essentieel. Het raadplegen van een advocaat kan daarom essentieel zijn in uw strafzaak.
Mocht u nu zelf verdachte zijn in een strafzaak, schroom dan niet om contact met ons op te nemen. Michiel Schimmel heeft veel ervaring met de bijstand van zowel verdachten als slachtoffers van strafbare feiten in iedere fase van het strafproces.
Je kan gerust en geheel vrijblijvend contact met hem opnemen via michiel@hameradvocaten.nl of via 035 69 44 8 33.
Mocht je willen weten of je in aanmerking komt voor pro deo rechtsbijstand, kijk dan hier of bel gewoon een.
Wij zijn gevestigd in Bussum (gemeente Gooise Meren) maar komen bij alle rechtbanken in het land. Verder hebben wij er geen probleem mee om via ZOOM af te spreken als dit beter uitkomt.
Foto door RDNE Stock project op Pexels: https://www.pexels.com/nl-nl/foto/persoon-in-oranje-shirt-vasthouden-aan-bruin-houten-hek-6069351/Foto door RDNE Stock project: https://www.pexels.com/nl-nl/foto/persoon-in-oranje-shirt-vasthouden-aan-bruin-houten-hek-6069351/Foto door RDNE Stock project: https://www.pexels.com/nl-nl/foto/persoon-in-oranje-shirt-vasthouden-aan-bruin-houten-hek-6069351/Foto door RDNE Stock project: https://www.pexels.com/nl-nl/foto/persoon-in-oranje-shirt-vasthouden-aan-bruin-houten-hek-6069351/
