Een van de meer fascinerende onderwerp in het commune strafrecht blijft een beroep op noodweer; in de volksmond zelfverdediging. Ik heb hier eerder een blog over geschreven, waarin ik een weergave geef van de vereisten voor een beroep op noodweer.
Aan het einde van 2019 is hier echter weer een fascinerend arrest over gewezen, waar ik u graag op wijs. Het gaat in dit arrest specifiek aan het onttrekkingsvereiste. Bij een beroep op noodweer dient er voldaan te zijn aan de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit. Dit laatste betekent dat als je redelijkerwijs kan vluchten, je moet vluchten.
In oude rechtspraak van de Hoge Raad en nog steeds bij rechtbanken en hoven door het land wordt hier streng mee omgegaan. Berucht zijn arresten als noodweer in een tram, waarbij het gerechtshof (volgens de Hoge Raad) het volgende vaststelt:
Het Hof heeft vastgesteld dat de verdachte achtervolgd werd door een groep van acht à negen Antilliaanse jongens die zich agressief gedroegen jegens hem, dat de verdachte een vuurwapen op hen heeft gericht om hen op een afstand te houden, dat die jongens daarvan kennelijk niet bang werden omdat ze nog steeds op de verdachte afkwamen, dat de verdachte, na nog vier straten te zijn doorgerend een tram is binnengegaan, waarin zich ongeveer vijf passagiers en de bestuurder bevonden, en naar achteren is gerend, dat toen hij in het midden van de tram was de Antilliaanse jongens ook naar binnen kwamen en op de verdachte afstormden, dat de verdachte zich daarop heeft omgedraaid, het vuurwapen uit zijn jaszak heeft gepakt en met zijn arm gestrekt in de richting van de voorste achtervolger heeft geschoten.
Het Hof heeft het beroep op noodweer verworpen op grond van zijn oordeel dat de verdachte ook een andere uitweg had kunnen vinden, bijvoorbeeld door de tram uit te vluchten of niet gericht op personen te schieten.
Dit werd de Hoge Raad destijds te gortig en de redenering van het Gerechtshof dat hij alsnog alternatieven voorhanden had, werd dan ook niet begrijpelijk geacht. Dit is echter niet de laatste keer dat de Hoge Raad casseert vanwege een te strenge toepassing van het onttrekkingsvereiste; ook de onderstaande zaak is weer een mooi voorbeeld.
Dit heeft hoven er echter niet van weerhouden alsnog strenge eisen te stellen aan het onttrekkingsvereiste, zoals ook weer in de onderhavige casus; wat was er aan de hand?
Er was een ruzie tussen twee mannen, de verdachte was een man van 34 jaar oud en 1,82 meter lang. Hij werd door een andere man (55 jaar oud, 1,88 lang) tweemaal geduwd en stond met zijn rug tegen een container aan (1,20 meter hoog). Hij voelde zich hierdoor (volgens zijn eigen verklaring) benauwd en bedreigd en heeft toen degene die hem aanviel hard geslagen.
Het Gerechtshof stelt dat de verdachte niets heeft gezegd over de (on)mogelijkheid om te vluchten en neemt hierom, kortgezegd, aan dat de verdachte gewoon weg kon komen na de twee duwen en er dus geen noodzaak tot verdediging bestond.
Dit gaat de Hoge Raad te ver. De Hoge Raad stelt dat “Voor zover het Hof daarnaast aan de verwerping van het verweer ten grondslag heeft gelegd dat voor de verdachte geen noodzaak tot verdediging bestond omdat de verdachte zich kon onttrekken aan de situatie waarin hij zich bevond, is dat oordeel niet toereikend gemotiveerd. De Hoge Raad neemt daarbij mede in aanmerking dat het Hof heeft vastgesteld dat de verdachte op het moment van het slaan met zijn rug tegen een container of kar stond. Het kennelijke oordeel van het Hof dat niettemin een reële en redelijke mogelijkheid voor verdachte bestond zich aan de situatie te onttrekken, is niet begrijpelijk.”
Een beroep op zelfverdediging is lastiger dan het lijkt. Niet iedere (dreigende) aanval maakt dat je jezelf mag verdediging. Mocht je mishandeld zijn en mocht er sprake zijn van een zelfverdedigingssituatie, dan kun je het beste contact opnemen met Michiel Schimmel. Hij kan u adviseren voorafgaand aan het politieverhoor, tijdens het politieverhoor en eventueel, ter terechtzitting.
